NIEUWSBRIEF ARBEIDS- & ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
Jaargang 11 - nr. 2 - april 2013
Wenkend perspectief
Sandra Rethmeier
Het onderwijsveld staat bol van zorg voor de nieuwe generatie. Kwaliteitsverbetering, professionalisering en ‘zorg op maat’ om schooluitval terug te dringen. Rugzakjes worden uitgereikt en weer ingenomen. Spijbelaars kunnen een paar duizend euro boete krijgen en de ouders een maand gevangenisstraf. Kortom, dat zou toch allemaal moeten werken?
En dan wordt je zoon ziek. Contact met school gebeurt aanvankelijk alleen op eigen initiatief. Later beseft ook de mentor dat er iets is en doet zijn best. 1 ½ Jaar lang geen telefoontje van de GGD. Zelf contact met de leerplichtambtenaar gezocht om uit te leggen wat er speelt. Contact met schoolvrienden verwatert en contact met docenten is er (op 1 kaartje na) gewoon niet. Thuis speelt het ziekteprobleem onverminderd door. Uiteindelijk verschijnt er een trajectbegeleider, recent aan de school gekoppeld, die zich wel bekommert om de situatie. Die aandacht heeft voor het probleem van de zoon, en adequaat inspringt waar en wanneer nodig.
Unicum? Nee. Ik weet ook uit werkervaring binnen het onderwijs dat dit veel vaker voorkomt dan je denkt. Vroeger dacht ik dat zo’n situatie aan de ouders lag, aan hun opvoeding. Of aan hun problematische kind, zijn houding en gedrag. De school als instituut was voor mij een abstract ding. Ik ging ervan uit dat ‘De School’ haar uiterste best deed in dit soort gevallen. Maar persoonlijke ervaring heeft mijn waarneming en oordeel veranderd. Eerdere verklaringen voor zieke of spijbelende kinderen voldoen niet meer, en steeds meer dringt zich de vraag op wat er nou in wezen niet klopt in het onderwijs. Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat in ons welvarende land kinderen zoveel verzuimen, uitvallen, ziek zijn et cetera… zonder dat er een krachtige, passende interventie (of wat dan ook) wordt doorgevoerd? Ik heb drie mogelijke verklaringen daarvoor, op drie verschillende niveaus. Ik zal ze noemen met een alternatieve visie en een handvat voor werkelijke verandering.
Het eerste niveau is natuurlijk dat van de politiek, van de overheid. Politici doen graag aan symptoombestrijding. Zij investeren dus in achterstandsonderwijs, in het terugdringen van schooluitval en spijbelen zonder lange termijn beleid. In mijn opinie gaat Onderwijs over de Toekomst: hoe zorgen we dat onze kinderen een bestaan kunnen leiden dat aanvaardbaar is? Aanvaardbaar op alle denkbare terreinen: een leuke baan, een evenwichtig ontwikkelde persoonlijkheid, sociale contacten en vriendschappen. Ik vind dus dat we moeten investeren in duurzame ontwikkeling van leerlingen en docenten vanuit een helder en gewenst toekomstbeeld.
Het tweede niveau van problematiek ligt bij de organisatie van het onderwijs en de vormgeving van scholen. Scholen zijn georganiseerd rond verplichtingen jegens docenten en de hoogte van slagingspercentages. Een school is een soort bedrijf geworden, een werkgever die te maken heeft met overheidsbeleid, cao’s, salarissen en vakantiedagen. Scholen werken niet samen maar zijn elkaars concurrent. Ze nemen niet graag de probleemgevallen van elkaar over, want dat komt de resultaten niet ten goede. Volgens mij is het doel van onderwijs of school om een optimaal bestaan te realiseren voor de volgende generatie. De grond ploegen, bemesten en water geven. Ervoor zorgen dat de zaadjes tot volle bloei kunnen komen. Dat kan alleen in een harmonieus klimaat waarin concurrentie geen rol speelt of op zijn minst een constructief karakter heeft. Dat vraagt om een school georganiseerd rond welzijn en behoefte van de leerlingen. Een compleet ander uitgangspunt dus dat heel veel perspectief biedt.
Tenslotte is er het niveau van de individuele docenten. Zij zijn opgeleid om een vak te doceren en bij te dragen aan de opvoeding van jongeren. Ze starten natuurlijk enthousiast, maar na 5 jaar hetzelfde vak op dezelfde school verlang je misschien wel eens naar iets anders. Na 10 jaar realiseer je je misschien nog dat je 5 jaar geleden iets anders wilde. En na 15 jaar ben je pas 36 jaar oud, maar je eigen carrièreperspectief staat al heel lang stil. Dat verdraagt zich niet met het wezen van onderwijs: groei, ontwikkeling, stappen zetten, groter worden, sterker worden, autonomie verwerven en je eigen pad gaan. Ik ga ervan uit dat de docent ooit instapte met een droom, en met een hart voor de kinderen. Ik zie om me heen hoe dat perspectief kan verworden tot een blik op de klas, van groep naar groep, van proactief naar reactief omdat de school van alles eist, omdat de leerlingen steeds vervelender worden, omdat je ook wel eens vrije tijd wil… omdat je nog zoveel jaar moet tot je pensioen. En de droom is niet langer een inspirerende uitdaging maar een frustrerend onbereikbaar ideaal.
De handschoen die opgepakt moet worden ligt verscholen in het hart van de docent. Diepgaande verandering binnen het onderwijs kan alleen gestalte krijgen vanuit passie en bevlogenheid met de kinderen, gevoed door kennis en ervaring. Docenten zijn als geen ander degenen die voor de kinderen een vuist kunnen maken naar het systeem en de politiek. Zij kennen de problematiek van binnenuit want ze worden er dagelijks mee geconfronteerd. Zij weten wat er speelt bij de kinderen, zij weten wat de klas nodig heeft, en wat de school dus moet kunnen bieden. Zij hebben de verantwoordelijkheid om actie te ondernemen, maar zij kunnen dat natuurlijk niet alleen!
Wij A&O-psychologen zijn actief bij verzuim en re-integratie als het gaat om werknemers, om arbeid. We beschikken over een behoorlijke gereedschapskoffer en ervaring bij werkgevers. We denken mee over het inzetten van allerhande interventies in het herstelproces van werknemers, en spreken daarvoor met alle betrokken. Waarom doen wij dat niet veel meer voor het onderwijs, en dan met name ook voor de leerlingen in het onderwijs?!
Mijn wenkend perspectief is een brede inzet van alle A&O-kennis en expertise in het onderwijs. Op alle niveaus: individueel, organisatorisch en bestuurlijk. En voor iedereen, ook voor de leerlingen. Nodig? Hard nodig, weet ik nu uit eigen ervaring. Wacht niet tot het probleem jou bereikt, maar pak het op uit liefde voor de volgende generatie.
Sandra Rethmeier, A&O-psycholoog en eigenaar van Spiral Consult.
Reageren? Mail naar A&O-items.